Loneitu hriattur puanchhuahna
I. Ramhmul damdawi sengkhawm :- Ramhmul damdawi te hi damdawi atana hman tangkai tur lai chu a zung, a kawr, a kung, a hnah, a par, a rah, a chi emaw a kung pumpui pawh a ni thei.Ramhmul damdawi thlai te hi bung hrang engemaw lai te lak tur a nih avangin, a thlai than tibuai lo leh tichhe lo thei ang ber hun a sengkhawm hi a pawimawh hle a ni. A sengkhawm lai a hriattur pawimawh zual te chu :-
1. Thlai zung (Underground parts)
(i) Kum khat atan chauh a chin thlai zung laih tur te chu a thlai puitlin huna lak tur a ni.
(ii) Thlai kumhlun zung lak tur a nih chuan thal lai a lak a tha a, kum hnih thlai a nih chuan a kum khatna favangah emaw a kum hnihna thal laia lak tur a ni.
(iii) Thlai zung hriak pai chi a nih chuan a hriak pai te hloh tam lo tura fimkhur taka lak a ngai a ni.
(iv) Thlai zung emaw a bul nei chi (Rhizome) lak tur a nih chuan a chi a chan hunah chauh lak tur a ni.
(v) Thlai zungpui ber lak tur a nih chuan thlai bul vel a thlai dang te tichhe lo thei anga laih tur a ni.
(vi) Thlai zung atanga tihpun chi a nih chuan a zung thenkhat zuah a lak tur a ni.
(vii)Thlai zung lam chi leihnuai atanga lak te chu silfai nghal tur a ni a. Chimi hnu-ah dah ro a, a tul anga pack tur a ni a. A kawr kheh emaw chan tur emaw a nih chuan silfai phawt a kheh/chan a, tih ro chauh tur a ni.
2. Annual Herbs/Whole Plants
(i) A thlai pum a lak tur a nih chuan thlai a kuhmum lai emaw a par lai emaw a lak tur a ni.
(ii) Thlai chin zawng zawng te chu a vai a seng zo vek lova, a then tihpun leh tura zuah a tha.
(iii) Kumkhat thlai, abikin herbs te chi te, a zam chi te leh grass lam chi te hi thlai dang/hnim dang nen a inpawlh duh em em a, chuvangin seng zawh veleh a thliar nghal a pawimawh.
(iv) Aromatic plants-a a bung hrang no lai bik, a par te hi nisa-ah pho ve loh tur a ni a. Fur lai a seng a nih phei chuan a hul ta tihah daihlimah sawn vat tur a ni.
3. A kung kawr
(i) Kum khat atan chauh a chin thlai zung laih tur te chu a thlai puitlin huna lak tur a ni.
(ii) Thlai kumhlun zung lak tur a nih chuan thal lai a lak a tha a, kum hnih thlai a nih chuan a kum khatna favangah emaw a kum hnihna thal laia lak tur a ni.
(iii) Thlai zung hriak pai chi a nih chuan a hriak pai te hloh tam lo tura fimkhur taka lak a ngai a ni.
(iv) Thlai zung emaw a bul nei chi (Rhizome) lak tur a nih chuan a chi a chan hunah chauh lak tur a ni.
(v) Thlai zungpui ber lak tur a nih chuan thlai bul vel a thlai dang te tichhe lo thei anga laih tur a ni.
(vi) Thlai zung atanga tihpun chi a nih chuan a zung thenkhat zuah a lak tur a ni.
(vii)Thlai zung lam chi leihnuai atanga lak te chu silfai nghal tur a ni a. Chimi hnu-ah dah ro a, a tul anga pack tur a ni a. A kawr kheh emaw chan tur emaw a nih chuan silfai phawt a kheh/chan a, tih ro chauh tur a ni.
4. A kung (Stem or Wood)
(i) A zar puitling a ziding leh zar tha dang te thlan a tha. Kum tin kung ngai a mi lak loh tur a ni.
(ii) A zar sengkhawm te chu a pack awlsam theih dan tur aleh a tihro awlsam theih dan tur a chansawm tur a ni.
(iii) A theih chuan ni a pho ro tur a ni.
5. A hnah (Leaves)
(i) A hnah sengkhawm chi a nih chuan a kung puitling, mahse a par hma si a seng tur a ni a, A hnah tam vanglai a seng tur a ni. Bio-agents atan a hman tur chi a nih chuan a par hnu a lak pawh a pawi lo.
(ii) Thlai hrisel lo leh quality chhe lutuk chu seng loh tur.
(iii) A hnah thenkhat tal zuah tur a ni a, a hnah no lutuk chu seng loh tur a ni.
(iv) A kung leh zar vel paih fai vek tur a ni.
(v) Hnah sengkhawm sa chu a huh a nih loh chuan nisa ah pho loh tur. A huh a nih chuan nisa-ah pho hul a, daihlimah suan lehvat tur a ni.
(vi) Hnah ro pack tur chu a ro chiang ngei tur a ni a, a ro chian loh chuan a lo hmuar a, a chhe mai thin.
(vii) Hnah hriak pai chi a nih chuan, a hriak pai te tihtlem phah loh nan tisawm/tichhe lova pack tur a ni.
(viii) Khua in a zir loh emaw thlai in a chhiat phah theih hun lai chuan hnah seng chi te hi seng loh a tha, seng a ngai anih pawhin tlem tlem chauh seng tur a ni.
(ix) Thlai hnah zum lai chuan seng hrih loh a tha.
(x) A thlai chawrno tam lai pawh nise, a hnah chang te a duah that lai a nih loh chuan seng duham loh tur a ni.
(xi) Mei leh ran te leh thildang in thlai a tihkhawloh lai chuan seng duham loh tur a ni.
6. A par (Flower and floral parts)
(i) A par seng tur a nih chuan a par parh hma emaw a parh hlim a seng hian a par rimtui (aroma) a bo lova, a tha a ni.
(ii) A kuhmum te chu zingah seng ila, a bawmtu rannung te thinthlak a awlsam.
(iii) A par hriak pai chi te chu a hriakpai te a bo loh nan uluk taka seng tur a ni.
(iv) Thlai zam chi te, hnim buk (shrubs) lam chi te leh thing lam chite anih chuan vawi khatah a par lak vek loh tur a ni a, a chi atanga tihpunna tur zuah thin tur a ni.
(v) A par chhungmu vel chauh lak tur a nih chuan a par puitling/chang tawh a ni ngei tur a ni.
(vi) A par sengkhawm te hi nisa-ah pho loh tur a ni a. A par chhah chi (Madhuca indica) a nih erawhchuan nisa-ah pho hul phawt a, daihlimah suan leh tur a ni.
(vii) Ramhmul damdawi par te hi ro tha taka pack hnu-ah daihlimah dah tur a ni.
1. Bawngek leitha - 10 - 15kg (tin khat vel)
2. Neemcake - 1.5kg
3. Nitrogen (Urea-in) - 50gms
4. Phosphorous (SP/DAP in) - 30gms
5. Potash (MoP) - 30gms.
7. A rah leh a chi (Seeds)
(i) Damdawi atana lak tur chu a rah emaw a chi emaw a nih chuan a rah hmin leh a chi chang tawh chauh lak tur a ni a, Apiaceae family ho erawh chu a hmin/chang hma a lak tur a ni.
(ii) Thing leh hnim buk (shrubs) atang chuan a rah tha 10 - 15% tal, tihpun leh tur zuah a tha. Chutiang bawkin kumkhat thlai ho pawh a rahleh chite vawikhat a seng zawh vek loh tur a ni.
(iii)Thing lam chi ah te, a rah lawh awlsam nan a zar thlak loh tur.
(iv) A rah hel leh a chhia te chu paih tur a ni.
(v) A rah lawh zawh veleh Cold Storage emaw a sawisakna hmunah dah vat tur a ni.
(vi) A chi (seeds paih ngai te a nih chuan hralh hma a paihfai tur a ni.
(vii)A tul dan a zirin a rah te chu a tihro leh packing awlsam nan chansin tur a ni.
(viii)A rah tih ro ngai te chu pack hma in a ro tha ngei a ni tih fiah tur a ni.
8. A hnai (Geems & resins)
(i) A hnai lak dawnin a thingkungin a tawrh/chhiat phah loh nan fimkhur tak a a kung rin/zai tur a ni a, a hnai lak zawhah fungicide/Bactericide hnawih tur a ni.
(ii) A hnai khawlna tur bur chu ruah leh sava te’n an tihbawlhhlawh theih lova siam tur a ni.
(iii) A kung dam fel hnu-ah chauh a hnai lak leh tur a ni.
(iv) A hnai taksa tana hlauhawm chi, vun ti kang thei anih chuan bur phui tha taka dah a, Inflamable Material emaw tar tur a ni.
(v) A hnai tihtam nan a kung bulah mei hal loh tur a ni.
(vi) A kung naupang atangin a hnai lak loh tur.
(vii) A hnai hi khawlum laiin a tam duh bik a, chuvangin June - October inkara lak a fuh ber a ni.
(viii) Hmanraw hriam tak hmanga vawikhatah thui deuh rin/zai hian a hnai a tam duh a, a pem a dam hma zawk bawk a ni. A bial zawng emaw kikawi taka rin/zai hian a hliam a dam har a ni.
(ix) A hnai chu a kungah luan khal tir mai lovin, mau emaw coconut kawr hmanga dawh tur a ni.
(x) Kung khatah hmun hnih hmun thuma hnai a nih chuan, kum thum hnai hnu-ah a kung insiam that lehna turin kumkhat tal chu hnai lova dah tur a ni.
9. GALLS,LAC leh a dangte
(i) Galls hi Pistacia intergemina atang chauh a lak thin a ni.
(ii) Galls/Lac te hi lak hnuah rannung a chambang lo a nih tih finfiah ngei tur a ni.
(iii) A chhiat mai loh nan uluk taka dahthat tur a ni.
POST HARVEST MANAGEMENT OF MEDICINAL PLANTS
1. PRIMARY PROCESSING
Medicinal Plants te hi sengkhawm a nih hnu-ah bawlhhlawh kai te tihfai a quality tha tak, rei tak vawn a nih theih nan, a rang thei anga process a tha. A bul emaw a zung lam anih chuan a leikai te silfai tur a ni a, a tul dan a zirin a kawr paih emaw ziahfai tur a ni a, pho ro hma in tui a silfai leh tur a ni.
2. PHO RO
Medicinal plants sengkhawm te chu tha taka pho ro a nih hnu-ah chauh pack a, a thawnna tur emaw dahthatna hmun turah dah tur a ni. Medicinal Plants a, a zung emaw, a thlar lam chi te, a kung hnip (fleshy) te leh a hnah (eg.Aloe) te, a rah lam chi te, a par leh a thing lam chi Polysaocharides pai chi te reng reng hi a ro chian loh en ngun a ngai zual bik a ni. Medicinal plants process leh pho ro dawn a hriat tur pawimawh te chu :-
(i) Medicinal plants sengkhawm te chu a chhah lutuk emaw, a lian lutuk a nih chuan tha taka pho ro a nih theih nan pan te te/sin te te a chan nawi angai a, a chan dan erawh a inang vek kher lo a ni.
(ii) Dimdawih ngai tak chi leh aromatic parts te a nih chuan daihlim hnuai-ah pho ro a ngai a, a huh viau te a nih erawh chuan nisa ah pho hul mahse ro tha tur in temperature engzat a sang nge ngai tih leh darkar engzatnge ngai tih hrechiang chung a tih a ngai a ni.
(iii) Nisa a pho ro a nih chuan a tibawlhhlawh thei tu lakah venhim a ngai a ni.
3. A tha leh chhia thliar hran (Sorting & Grading)
Quality tha a mamawh dan a zir leh a thlai a zirin, a chhia leh a tha thliar nawn leh a ngai thin.
(i) Materials hi hmun hrang hrang atanga lakkhawm a nih chuan thliar nawn leh a ngai.
(ii) A tha leh chhia te thliar hran nan dawhkan hetiang hian siam a ngai a.
(a) Dawhkan mi pariat (8) vel in thawl taka hna an thawh theihna tur a lian, a tlangpuiin feet 6 a sei leh a vang feet 3 vel a tawk a ni.
(b) Dawhkan san lam chu stool a thu chunga hnathawh nuam tawk a tha.
(c) Dawhkan chung atan plywood leh thing ai chuan aluminium tray hman a tha zawk a ni.
(d) Tray chu inches 4 - 6 a thuk leh a tray mawngphah ah 40 mesh a lian in G.I. Wire phan tur a ni a, Dawhkan pakhat Kg 20 - 40 inkar a dawng zo vel a ni.
(e) G.I. Wire phan hnuai lehah chuan sarang than emaw puan emaw in dawhkan hnuai pum chu bawlhhlawlh leh vaivut te tlak khawm nan tuam tur a ni.
(f) Dawhkan hnuaiah pawh bawlhhlawh per vel lakkhawm awlsam nan sarang phah a tha.
(g) Material thliar tur te chu tray ah chuan rualkhai taka semdarh tur a ni a, bawlhhlawlh dang reng reng thenfai a, a dahna tur bur/ip ah dah vat tur a ni.
4. PACKING AND STORAGE
Medicinal plants sawngbawl sa te chu thianghlim taka vawn a, boruak hnawng leh lum lutuk ah dah loh tur. A pack-na tur atan ip hlui eg. Cement leh fertilizers bag ruak hman loh tur a ni.
Medicinal Plants sawngbawl sa chi hrang hrang pack nan a hman tlangpui te chu :-
Damdawi hman tur chi | Damdawi dahna tur ip/bur/Box |
---|---|
A zung, a kung leh a hawng | 1. Buara ip
2. Jute atanga siam ip 3. Nylon ip |
Hnah lam chi | 1. Jute atanga siam ip
2. Nylon ip, sarang pan taka thuah. |
Thil bul ei chi lam leh chhah eg. Sawhthing, Aieng rah lam chi. | 1. Jute atanga siam ip saranga thuah.
2. Nylon ip saranga thuah |
A par | 1. Box sarang a thuah
2. Lehkhakhawng box. |
A hnai | 1. Plastic bur phui tak
2. Box saranga thuah. |
Aromatic plants | 1. Plastic bur chhah leh phui tha. |
lutuk emaw, a lian lutuk a nih chuan tha taka pho ro a nih theih nan pan te te/ sin te te a chan mawi angai a, a chan dan erawh a inang vek kher lo a ni.
(ii) Dimdawih ngai tak chi leh aromatic parts te a nih chuan daihlim hnuai-ah pho ro a ngai a, a huh viau te a nih erawh chuan nisa ah pho hul hmasak phawt a, daihlim hnuaiah dah ro leh tur a ni. Hetianga tihro tur chi te hi a leitu duhdan hriat hmasak a pawimawh hle a ni.
(iii) Nisa hnuai a phoro tur reng reng chu pan tak a chawhrual vek hnu-a pho tur a ni a. Lei a pho mai lovin, tarpaulin emaw sarang hlai chi emaw pho nan hman a tha. Rual taka a ro theih nan a khat tawk a chawhleh fo tur a ni.
(iv) Pho ro lai hian enkawl ngun a ngai hle a, thenkhat chua thlai lam ah chuan khuh phui ngai chite, sarang kaw siar siar a khuh ngai chi te pawh a awm a, zan dai leh tibawlhhlawh thei laka ven nan a pawimawh a ni.
(v) Boruak lum hmanga tihro te, Oven hmanga tih ro emaw Solar driers hmanga tih ro te pawh a theih a, Medicinal thlai te dah khawm lai a hriat tur pawimawh tak tak a awm a.
1. Medicinal thlai dahna tur in chu sazu, sava leh rannung dang luhtheih lohna, hmun hulhar leh vaivut khu in a chim lohna hmun a ni tur a ni.
2. Store house chu thlai hming tar, remchang a siam tur a ni.
3. Medicinal thlai te chu thing Box a dah a nih loh chuan chhuatah dah mai lova chhuar emaw a dah tur a ni.
4. Medicinal thlai chi hrang te hmun hran theuhvah dah a, a karah chetna hmun thawl zuah a tha. Tin, ip emaw bur emaw pawh hman nise, thuah hnih bak dah thuah loh tur a ni.
5. Medicinal thlai te chu a that hun chhung ziak a tar a, a that lai ngei a hralh emaw process tur a ni a. A hlui dahchhiat a awm loh nan dah hmasak apiang tihral hmasakah hman a, engzatnge stock awm tih hriat theih nan record mumal tak vawn tur a ni.
6. Store house chhung boruak control theihna tur ruahmanna a awm ngei tur a ni.
7. Kangmei man hma chi a awm anih chuan a hranpa a dahna hmun siam a Inflamable tih tar ngei tur a ni.
Prepared and Published by the Department of Horticulture, Mizoram.
Source : GUIDELINES FOR COLLECTION/HARVESTING AND POST - HARVEST MANAGEMENT OF
MEDICINAL PLANTS
Issued by:Department of Horticulture
Mizoram,Aizawl
Page 1-15